COVID-19 Hakkinda Dogru Bilinen Yanlislar

COVID-19 Hakkinda Dogru Bilinen Yanlislar

Çok genis bir aile olan coronavirüs ailesinde olusan bir mutasyon sonucunda ortaya çikan COVID-19, ilk defa bu ölçekte bir salgina neden oluyor. Dünya Saglik Örgütü tarafindan Subat ayinda pandemi olarak ilan edilen salgin hakkinda, sosyal medya araciligiyla yasanan büyük bir bilgi kirliligi oldugu görülüyor. Kriz durumlarinda, özellikle de ölüm riskinin bulundugu ve yayilma hizi çok yüksek olan bir salgin ortaminda birçok açidan yararli bilgilerin paylasilmasinin yaninda, insanlarda endise ve panige yol açabilecek fiktif (uydurma) bilgilerin de sanal haberlesme ortaminda dolasmakta oldugu görülüyor. Yasanan sanal kirlilige saglik personeli, hatta doktorlarin bile inanarak, halk sagligi açisindan riskli veya zararli olabilecek yöntem ve öneriler hizla yayiliyor.

Yeni coronavirüs tüm dünyada insanlara bulasmaya devam ederken, bu virüs hakkindaki haberler ve sosyal medya paylasimlari da internette yayiliyor. Özellikle hastaliga karsi alinmasi gereken önlemler ve hasta olmamak için verilen tavsiyelerde yasanan bilgi kirliligi insanlarin dogru bilgiye ulasmasini da engelliyor. 

Biyolojik savas degil!
COVID-19 virüsü mutasyon geçirmis ve dogadaki yarasalardan kaynaklanmis olma ihtimali çok yüksek bir virüstür. Sanilanin aksine bir biyolojik savas mikrobu olma kabiliyeti mantik disidir. %80'i asemptomatik veya çok az belirti ile genç nüfus üzerinde ölümcül etkisini göstermeyen bir biyolojik ajanin, "asker toplumunun" 18-25 yas gençlerden olustugu göz önüne alinir ise çok etkin bir saldiri silahi olamayacagi gerçegini görmek gerekir. Zaten hiçbir dünya ülkesi, koruyucu asisini ve tedavisini bilmeden kaynak ülkeye dönüp kendisini de ekonomik, idari ve sosyal bir problemle karsi karsiya birakabilecek bir biyolojik silahi fütursuzca kullanabilecek kadar akil ve mantiktan uzaklasamaz. Acaba laboratuvar kazasi olabilir mi? sorusunun yanitini tam olarak bilmemekle birlikte, Çin Halk Cumhuriyeti’nde salginin baslama noktasinin daha çok vahsi hayvan eti (yarasa, fare, yilan gibi) tüketilen bir bölge olmasi, ayni virüsün vahsi hayvanlarda da görülmüs olmasi, ayrica canli virüslerle çalisma yapan biyo-güvenlikli laboratuvarlarin çok kati denetim altinda tutulmasi gibi nedenlerle bu olasiligin da çok zayif oldugunu söyleyebiliriz.

Hastalik solunum salgilariyla bulasiyor
Solunum yollari enfeksiyonlarinda oldugu gibi COVID-19’da da bulasma solunum salgilariyla gerçeklesiyor ve damlacik bulasmasi deniliyor. Insanlar konusurken, öksürük ve hapsirikla solunum salgilarini küçük sivi damlaciklari seklinde havaya yayiyorlar. 5 mikrondan daha büyük bu damlaciklar havada çok kisa sürede asili kaliyor. Daha sonra yüzeylere iniyor ve bu cansiz yüzeylerde bir müddet daha bulasici olarak kalabiliyor. Yüzey temizligi ve elleri yikamak yüzeyde kalan bu bulastirici damlaciklarin yayilimini engelliyor. Bir diger yönden aeretörle yapilan dis tedavilerinde ve bronkoskopi gibi girisimsel tibbi islemlerde ortaya saçilan damlaciklarin (1-2 mikron gibi çok küçük sivi partikülleri) havada asili kalmasi esintiyle birlikte kapali mekanlari kirletme ihtimalini yükseltiyor. Bundan dolayi dis tedavilerinin (aeretör kullanilmasi gereken) bir süre ertelenmesi gerekiyor.

Virüse karsi tedavi yollari
Virüsler bildigimiz çok çesitli antibiyotiklerle ölmez. Virüsleri dis ortamda, laboratuvarlarda ürettigimiz yerlerde (ki bunlar canli hücre kültürü veya canli yumurta hücresi membranlari olabilir), ortama katilan çesitli ilaç veya maddelerle yok etmek son derece kolaydir. Bu durum in-vitro dedigimiz bir durumdur. Yani vücut disi üretme. Virüslerin canlilar içinde (in-vivo) yok edilebilmesi için ise anti-viral ilaçlara ihtiyaç duyulur. Bu ilaçlar insan (veya hayvan) dokularina, organlarina veya hücrelerine zarar vermezken, virüsü yok ederek iyilesmeyi saglarlar. Uçuk virüsünde kullanilan asiklovir, grip virüsünde kullanilan oseltamivir, HIV'de kullanilan birçok anti-viral bu sekilde etki gösterir.

Ancak COVID-19' özgü bir ilaç su an için deneysel düzeydedir. Etkinlikleri için bilgi birikimi yeterli düzeyde degildir. Ama yine de kullanilabilecek deneysel asamada olan anti-viral ve immün yanit düzenleyici ilaçlar vardir ve olgu bildirimlerinden olumlu sonuçlar alinmakta oldugu ve hastalik süresini azaltarak yogun bakimdan çikisi kolaylastirdiklari anlasilmaktadir. COVID-19 gibi %80-85 oranda iyilesme ile sonuçlanabilecek bir hastalikta tedavi modellerinin yararli oldugunu gösterebilmek için binlerce hasta üzerindeki ilaç etkinliklerinin ve klinik laboratuvar sonuçlarin bilimsel olarak yorumlanmasi gerekir. Bu durum diger bir salginda yasanan (Kirim Kongo Kanamali Atesi-Ribavirin etkilesiminde oldugu gibi) yorumlama zorlugu ile karsimiza çikacaktir. Bu durumda ise tedavi kararlarinda DSÖ veya CDC gibi bilimsel örgütlerin rehberlerine bakmak yararli olacaktir. Esasinda KKKA da, COVID-19 hastaligina benzer sekilde bir sitokin firtinasi dogurur. Ancak kendi bagisiklik sistemimizin hedef alarak hasar verdigi doku ve organlar farklidir.

COVID-19 hakkinda dogru bilinen yanlislar
- Sarmisakli su, alkol, tuzlu su, çesitli antiseptik gargaralar gibi sivilarin bogaz ya da burun mukozasina uygulanmasi kesinlikle koruyucu degildir. Bu uygulamalar, mukoza bütünlügünü bozarak virüslerin bu bölgelerdeki hücrelere tutunmasini kolaylastirabilir.

- Vitamin ilaçlarinin, çesitli besin takviyelerinin ve bitkisel ürünlerin immün sistemi kuvvetlendirdigi bilgisi tamamen yanlistir. Normal fizyolojik durumumuzda bu sistem tam dengede durur, hiçbir ilaç veya maddenin bagisiklik kuvvetlendirici etkisi yoktur. Çünkü asiri çalisan bir immün sistem, oto-immün hastalik grubuna davetiye çikartir. Iyi beslenme, iyi uyku ve iyi dinlenme, sigara, tütün ürünleri ve asiri alkolden uzak durmak, ruhsal durumumuzu hos tutmak, asiri ruhsal gerginliklerden kaçinmak dengeli bir immün sistem için elzemdir. 

- Sicak uygulama, sauna, nem ya da soguk uygulama virüsleri yok edemez. Virüsler 56C derecede ölür ama bu sicaklikta kendi hücrelerimizin içindeki proteinler de denatüre olarak hücrelerimizin ölümüne yol açar.

- Çok soguk ya da çok sicak bölgelerde de COVID-19 insanlari hastalandiracak potansiyele sahiptir. Bu bölgeler sosyal yakinlasmanin çok az oldugu yöreler oldugundan ve daha az sayida insan yasadigindan hastalik daha az görülür (Çöller, tropik ormanlar, Alaska’nin ve Sibirya’nin uç bölgeleri, kutuplar). 

- Virüslerin canli olarak kalabilmesi için mutlaka canli hücrelere ihtiyaç vardir. Kargo yolu ile veya uzaktan satin alinan çesitli ürünlerle bulasma olasiligi çok zayif, hatta olanaksizdir.

- Kisa sürede plastik, çelik, karton üzerinde canli kalabilen COVID-19’dan özellikle market alisverisleriyle gelen ürünlerin, 1-2 saat ev disinda bekletilmesi bulasma olasiligini ortadan kaldirmaya yeterlidir. Bu ürünlerin dezenfekte edilmesi, bazi dezenfektanlarin toksik olmasi nedeniyle riskli de olabilir.

- Maskenin koruyuculuguna güvenmek yanlistir. Evde kalarak sosyal mesafe dedigimiz bir buçuk metreyi korumamiz, sarilma-tokalasma-öpüsme gibi sosyal yakinlasma eylemlerini yapmamamiz gerekir.

- Maske ve cerrahi eldivenlerin insanlari koruyamadigi gibi, diger insanlar açisindan daha da risk teskil edebilecekleri bilinmektedir.

- Maskeler kendisinde ates veya solunum belirtileri (öksürük, hapsirik, burun akintisi, balgam çikartma gibi) olan hastalarin diger hasta olmayanlari korumasi için kullanilmalidir. Daha da önemlisi N-95 gibi virüsleri de izole edebilecek maskelerin sadece bu hastalara yogun bakim veren veya islem yapan saglik personeli için saklanmasi gerekir.

- Eldiven takan bir kisinin korundugunu sanarak, kendini daha güvenli hissetmesi ve kirlenmis eldivenleriyle her yeri ellemesi diger insanlara risk olusturacaktir. Ellerin sik sik su ve sabunla 30-60 saniye yikanmasi yeterlidir.

- Sitma ilaçlari, tonik su içeren içecekler, kinin içeren ilaçlar asla koruyucu degildir. Bunlarin kullanilmasi yan etki problemleriyle karsilasabilme açisindan toplum sagligi açisindan risk olusturur.

- Sitmada ve bazi romatizmal hastaliklarda kullanilan özel bir ilaç, akciger hasarina yol açmis COVID-19 hastalarinin tedavi protokollerinde bulunmaktadir. Bu özel ilaç, koruyucu olarak yanlis kullanilir ise immün sistemi zayiflatabileceginden hastaligin olma ihtimalini yükseltebilir.

- Evcil hayvanlarimizin ya da sokak hayvanlarinin insandan insana bulasma kabiliyetini kazanmis bu coronavirüsü bulastirmada herhangi bir rolü yoktur.

- Salgindaki ölüm oranlari hakkinda son derece spekülatif sayilar toplumsal panigimizi artirmaktadir. Sunu hemen belirtelim ki gerçek fatalite (ölüm) hizi, toplumsal bagisikligin ölçülebilmesiyle ortaya dogru olarak konulabilecektir. Bu süre en iyi tahminlere göre 7-8 aydir. Yil sonuna dogru, hastaliga maruz kalmis çok kalabalik kitlelerde COVID-19 özgül IgG antikorlarinin ölçülmesi, hastaligi belirtisiz geçirenlerle, iyilesmis hasta sayilarinin da ölümle biten hasta sayilarina orantilanmasi bize gerçek ölüm hizlarini verecektir.  Bu hizin su anda belirlenen hizin çok çok altinda bir sayi olmasi sasirtici olmayacaktir.

8 Maddede Yapilmasi Gerekenler

1. Mümkün oldugu kadar evde kalin, gerekmedikçe disari çikmayin.
2. Gerekmedikçe ve acil bir durum olmadikça hastanelere saglik kuruluslarina gitmeyin.
3. Rutin saglik sorunlarinizi erteleyin.
4. Yaslilarinizi (65+) koruyun. Onlari toplumdan ve eger evde bir içeri bir disari yapmak zorundaysaniz kendinizden ve diger ev halkindan da izole edin.
5. Yakinlarinizdan duydugunuz veya internetten okudugunuz her bilginin dogruluguna inanip, yaymayin.
6. Gereksiz önlemlerle ekonomik gücünüzü bosa harcamayin
7. Panige kapilmayin ve ruhunuzu rahatlatacak ugraslar yapin
8. Ruhsal ve bedensel olarak hijyeninize dikkat edin.

Prof. Dr. Levent Doganci
Bayindir Kavaklidere Hastanesi Enfeksiyon Hastaliklari Uzmani